21 listopada 2024 r. Trybunał Konstytucyjny uznał, że pozbawienie możliwości uznania za KUP odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych nabytych w drodze darowizny jest niezgodne z Konstytucją RP (sygn. akt P 11/24).
O czym orzekał Trybunał?
Stanowisko Trybunału dotyczy nieodpłatnego nabycia w drodze darowizny, zwolnionej od podatku od spadków i darowizn, środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych, których amortyzację rozpoczęto i nie zakończono przed 1 stycznia 2018 r.
Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 45a lit. a ustawy o PIT, nie uważa się za KUP odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych nabytych nieodpłatnie, z wyjątkiem nabytych w drodze spadku, jeżeli:
- nabycie to nie stanowi przychodu z tytułu nieodpłatnego otrzymania rzeczy lub praw lub
- dochód z tego tytułu jest zwolniony od podatku dochodowego, lub
- nabycie to korzysta ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, lub
- nabycie to stanowi dochód, od którego na podstawie odrębnych przepisów zaniechano poboru podatku.
Trybunał uznał, że ww. przepis jest częściowo niezgodny z wywodzoną z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą ochrony interesów w toku.
Tło sprawy
Pytanie do Trybunału Konstytucyjnego skierował WSA w Poznaniu. W rozpatrywanej przez ten Sąd sprawie, Naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego decyzjami z 2 sierpnia 2023 r. oraz 4 października 2023 r. określił wysokość zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT-36L za 2018 r. skarżącemu i skarżącej w wysokości odpowiednio 244 044,00 zł oraz 199 146,00 zł.
W ocenie Naczelnika UCS skarżący zawyżyli KUP z tytułu indywidualnych działalności gospodarczych. Zawyżenie to miało nastąpić na skutek zaliczenia w do KUP odpisów amortyzacyjnych od udziału w prawie do zarejestrowanego wzoru wspólnotowego. Naczelnik UCS ustalił, że prawo do tego zarejestrowanego wzoru wspólnotowego zostało przekazane skarżącej przez jej matkę w drodze darowizny, która nie podlegała podatkowi od spadków i darowizn. Skarżąca następnie darowała skarżącemu wynoszący ½ udział w prawie do zarejestrowanego wzoru wspólnotowego.
Argumentacja Trybunału
Trybunał w pierwszej kolejności wskazał, że brzmienie analizowanego przepisu ustawy o PIT uległo dwukrotnej modyfikacji w okresie pomiędzy wprowadzeniem przez skarżących nabytych udziałów w prawie do wzoru wspólnotowego do ewidencji wartości niematerialnych i prawnych a końcem 2018 r.
Zgodnie z ostatnią nowelizacją z 2018 r., art. 23 ust. 1 pkt 45a lit. a ustawy o PIT stosuje się do dochodów (przychodów) uzyskanych od 1 stycznia 2018 r.
Jednocześnie uchwalono wówczas art. 23 ust. 9 ustawy o PIT, który pozwala na zaliczenie do KUP odpisów amortyzacyjnych od ŚT i WNiP nabytych w drodze darowizny, zwolnionych od podatku od spadków i darowizn, w przypadku, gdy środki te wykorzystywane przez darczyńcę były przez niego amortyzowane.
Trybunał wskazał, że z art. 2 Konstytucji dotyczącego zasady ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa wynika zakaz zastawiania przez prawodawcę „pułapek” na obywateli, formułowania obietnic bez pokrycia albo też nagłego wycofywania się przez państwo ze złożonych obietnic lub ustalonych reguł postępowania.
Organ przypomniał, że ustawodawca zobowiązał podatnika do amortyzacji składników jego majątku i wyznaczył na to minimalny czas – w przypadku prawa do wzoru wspólnotowego okres ten nie mógł być krótszy niż 60 miesięcy. Amortyzacja stanowi możliwość stopniowego odzyskania funduszy zainwestowanych w zakup środków trwałych bądź wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji.
Trybunał stwierdził, że analizowany 23 ust. 1 pkt 45a lit. a ustawy o PIT narusza interesy podatników, którzy rozpoczynając proces amortyzacji nie mogli wiedzieć, że ustawodawca zmieni „reguły gry”.
Znaczenie wyroku Trybunału
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego otwiera wielu podatnikom możliwość korekty kosztów odpisów amortyzacyjnych środków trwałych darowanych i przyjętych do używania przed 1 stycznia 2018 r.
Warto przy tym zauważyć, że wnioski Trybunału powinny znaleźć zastosowanie również do zakazu amortyzacji budynków mieszkalnych. Zgodnie bowiem ze znowelizowanymi Polskim Ładem art. 22c pkt. 2 ustawy o PIT i art. 16c pkt 2a ustawy o CIT, od 1 stycznia 2023 r. nie można dokonywać odpisów amortyzacyjnych od:
- budynków mieszkalnych,
- lokali mieszkalnych stanowiących odrębną nieruchomość,
- spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego,
- prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej
bez względu na datę ich nabycia lub wybudowania.
Dotychczas orzecznictwo sądów administracyjnych było w tej sprawie niejednolite. Sądy czasami argumentują, że na ten temat powinien wypowiedzieć się Trybunał Konstytucyjny. Wyrok Trybunału z 21 listopada 2024 r. może być wskazówką dla sądów w jaki sposób powinny podejść do stosowania przepisów podatkowych wprowadzonych tzw. Polskim Ładem.